„Spędź trochę czasu z ludźmi Serca, w ich obecności i Ty odnajdziesz serce”
Abd ar – Rahman Dżami

Jednym z pytań niezmiennie pozostającym bez odpowiedzi, które tylko z pozoru wydaje się pytaniem retorycznym czy akademickim, jest pytanie o granicę między sacrum a profanum. Historia zna niestety próby udzielenia na nie jednoznacznej odpowiedzi, podczas których gorące dyskusje adwersarzy o krańcowo odmiennych poglądach przeradzały się w konflikty naznaczone daleko idącymi konsekwencjami, od których współczesny świat nadal nie jest wolny. Trudność w określeniu tej granicy polega zapewne na tym, że przebiega ona w innym miejscu dla filozofa, artysty, teologa, historyka sztuki, a w innym dla ateisty czy ludzi z różnych kręgów kulturowych i religijnych.

Zawężając z konieczności poszukiwania odpowiedzi do filozoficznej i teologicznej myśli europejskiej trudno nie zauważyć, jak znaczące miejsce w rozważaniach nad ustaleniem granicy między sacrum a profanum przypada ikonie, postrzeganej nie tylko jako dzieło sztuki, ale również jako przekaz wiary, symbol przekraczający poziom świadomości i subtelny most między światem widzialnym a niewidzialnym. Jednak i tutaj nie znajdziemy jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ pomimo swojej materialnej formy, ikona również nie nakreśla wyraźnej granicy, a jej rola w życiu twórcy czy odbiorcy nie podlega sztywnemu zdefiniowaniu. Znamiennym  natomiast jest to, że wszelkie akademickie dysputy milkną w ciszy jej obecności.

Być może nie uda nam się odpowiedzieć na to pytanie, podobnie jak wielu innym przed nami, ale może zadawanie sobie wciąż nowych pytań oraz poszukiwanie i kwestionowanie już raz uzyskanych odpowiedzi jest wartością samą w sobie? A może cisza murów sześćsetletniego monasteru w Jabłecznej i znajdujące się tam ikony nasuną nam odpowiedź nie tylko na to jedno ale na wiele innych pytań, a aparat fotograficzny jako znakomite narzędzie do tego typu poszukiwań i w tym wypadku okaże się nieoceniony?

Cichy monaster Św. Onufrego w Jabłecznej na Podlasiu, który nie bez przyczyny wybraliśmy na miejsce II Jesiennego Pleneru Fotograficznego ,,Malowane światłem” organizowanego przez Akademię Anima Mundi w dniach 26 – 28 września, posadowiony jest daleko od chaosu naszych miast, nad brzegiem leniwie toczącego swe wody Bugu. Czas odmierzają tam cykliczne wylewy rzeki odcinające klasztor od okolicznych wsi oraz pory zbiorów warzyw, ziół i owoców. Od sześciu wieków jest on jednym z tych wyjątkowych miejsc, które stanowią ostoję uniwersalnych wartości pomagających człowiekowi porządkować świat, będący często wrzącym tyglem wykluczających się wzajemnie idei, zasad i potrzeb. Odnalezienie takiego ,,stałego punktu odniesienia”, różnego dla każdego z nas, osobistego Centrum - domu, miasta czy przestrzeni sakralnej - pozwala nam wyznaczać kierunki, organizować swoje życie i ma bezcenną wartość nadającą sens naszemu prywatnemu światu.

Dla wielu ludzi takim swoistym Centrum na ,,wschodniej ścianie” Polski, boleśnie doświadczonym przez historię, jest niewątpliwie monaster w Jabłecznej wraz ze słynącą cudami ikoną Matki Boskiej Jabłeczyńskiej oraz wspaniałą ikoną Św. Onufrego, która według legendy przypłynęła Bugiem wyznaczając miejsce jego powstania. Miejsce to skupia jak w soczewce wartości o nieprzemijającym charakterze, a swą wyjątkowość zawdzięcza nie tylko przestrzeni zakreślonej murami klasztoru, ale również mieszkańcom monasteru i okolicznych wiosek - mnichom dzielącym swoje życie pomiędzy modlitwę i pracę, ludziom przystającym przy opłotkach sąsiadów na pogawędkę o tym, co nowego wydarzyło się od wczoraj albo jedynie po to, aby pochwalić urodę kwiatów w ogrodzie, ludziom gromadzącym się na liturgii w monasterze lub w kościele parafialnym, ale i na festynie w remizie, gdzie kunszt i temperament artystów ludowego zespołu tak porywa serce, że przybysza z zewnątrz od wspólnego śpiewania powstrzymuje jedynie nieznajomość słów pieśni.

Ci ludzie ze wszech miar wyjątkowi, szanujący i akceptujący wzajemnie swoją odrębność religijną i kulturową, nie poprzestają jedynie na dobrosąsiedzkich stosunkach w obrębie świątynnych murów, ale przede wszystkim potwierdzają je codzienną życzliwością, gotowością przyjścia z pomocą bez względu na osobiste koszty i życiem we wspólnocie rozumianej jako przyjęcie odpowiedzialności za każdego z jej członków. Gościnność, życzliwość i zaufanie, z jakimi witany jest przybysz, przymioty coraz rzadziej spotykane we współczesnym świecie, zaskakują, a czasem wręcz onieśmielają. Niezmienne mimo upływu czasu i kapryśnych, burzliwych zwrotów historii, wartości wzmacniane codzienną, głęboko przeżywaną obecnością ikony, budują poczucie bezpieczeństwa i jedności mieszkających tu ludzi.

Po wzruszających, niezapomnianych spotkaniach, znów wracamy do ciszy monasteru i nieruchomych, ,,palących” spojrzeń ikon. Według tradycji są one zapisem intymnych  rozmów ikonopisarza z Bogiem, a ich otwarta i wielowymiarowa symbolika umożliwia również odbiorcy wejście w ten zażyły kontakt z niewypowiedzianym. Tak jak człowiek społeczeństw archaicznych stawał przed drzewem – symbolem Życia, aby odnaleźć pod nim dostęp do najwyższej duchowości, tak i dziś stoi z tą samą nadzieją przed ,,ofiarnym” drzewem ikony.

Może uda nam się zobaczyć w wizjerze aparatu jej mistyczne światło, zapisać je na kliszy fotograficznej wzorem ikonopisarza, uchwycić symbolikę gestów, głębię i mądrość oczu świętych pisanych od stuleci według niezmiennego kanonu. A może to wyjątkowe światło odnajdziemy na twarzy kogoś siedzącego na ławeczce z kotem, tuż przed domem ukrytym w malwach. Być może dostrzeżemy też, że w świetle ikony, człowiek ,,…zarówno wywyższony jak i pokonany, to ten sam człowiek, który o zmierzchu stoi pomiędzy nocą swej karlej istoty a dniem swojej świętości”.

Plan pleneru

Piątek, 26 września 2014

Wsch.  – 06:17, Zach.  18:20

Jabłeczna

1. •Przyjazd od godz.14.00 lub po uzgodnieniu z klasztorem - dowolnie wcześniej.
   

2. •Zwiedzanie wnętrz klasztoru pod opieką jednego z mnichów, fotografowanie ikonostasu i okolic klasztoru
   

3. •kapliczki p.w. Zaśnięcia NMP i Św. Ducha,
   

4. •drewniany kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego - dawna cerkiew unicka
   

Kolacja, godz. 17:30

1. •Wykład dr hab. prof.  UW, ks. Michała Janochy (godz. 18:30)
   

2. •,,Mistyczne Światło Ikony” – historia, symbolika i techniki malarskie. Kanon a twórczość Jerzego Nowosielskiego.
   

3. •Spotkanie z ks. mitratem Leoncjuszem Tofilukiem ikonopisarzem, założycielem i dyrektorem  Policealnego  Studium Ikonograficznego w Bielsku Podlaskim.
   

4. •Wykład Tadeusza Żaczka, artysty fotografika 
   

5. •Zasady tworzenia portretu i fotoreportażu, prezentacja prac ,,Portret malowany światłem”
   

Sobota, 27 września 2014

Wsch. 06:19, Zach 18:17

Śniadanie, godz. 9:00

Kodeń (16,2 km od Jabłecznej – 20 min)

1. •Nadbużańska osada gminna, jedna z najciekawszych turystycznie miejscowości na Pd. Podlasiu. Malowniczo położona na zach. brzegu Bugu, od pn.-wsch. przylegająca do zakola rzeki, gdzie dawniej istniał port rzeczny, miejsce pielgrzymek do Sanktuarium Królowej Podlasia - jednego z najstarszych sanktuariów maryjnych w Polsce.
   

2. Kostomłoty (22,4 km – 30 min)
   

3. •Cerkiew pw. św. Nikity w Kostomłotach – XVII wieczna drewniana greckokatolicka cerkiew neounicka, Sanktuarium Unitów Podlaskich, od XIX w. prawosławna. W jej wnętrzu znajduje się wiele pięknych ikon, a także relikwie błogosławionych męczenników z Pratulina. Jedyna na świecie parafia neounicka obrządku bizantyjsko – słowiańskiego. 
   

4. Lebiedziew ( 26,6 km od Jabłecznej - 30 min )
   

5. •Mizar tatarski położony na wzgórzu w lesie z najstarszym tatarskim nagrobkiem w Polsce, pochodzącym z 1704 r. Na kamieniach nagrobnych wyryte są napisy w językach: arabskim, polskim i rosyjskim.
   

6. •Cmentarz prawosławny w Lebiedziewie założony został w drugiej połowie XIX wieku. Nekropolia należy do prawosławnej parafii św. Apostoła Jana Teologa w Terespolu. Na cmentarzu znajdują się krzyże i nagrobki z XIX i XX wieku oraz groby nieznanych żołnierzy polskich z okresu II wojny światowej. 
   

7. •Fort Lebiedziew – zbudowany pod koniec XIX w., wchodził w skład pierwszego pierścienia fortów zewnętrznych twierdzy brzeskiej rozlokowanych w odległości 2,5-5 km od centralnej części umocnienia. Jest to jeden z najlepiej zachowanych fortów Twierdzy Brzeskiej, którego układ przestrzenny jest doskonale widoczny, a umocnienia. Młodzież w działaniu na najlepszy projekt służący budowaniu dialogu ziemne w większości są nie naruszone. Wpisany do rejestru zabytków.
   

Obiad, godz.13:00

1. Spotkanie z przesiedleńcami w ramach ,,Akcji Wisła”, ich wnukami i prawnukami współautorami książki ,,Dwie godziny”, będącej zbiorem wspomnień seniorów pamiętających te dramatyczne wydarzenia sprzed 65 lat. Książka mogła powstać w ramach projektu ,,Uczmy się tolerancji na błędach historii” nagrodzonego I nagrodą  w konkursie programu dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej „Młodzież w działaniu”, który od 1 stycznia 2014 roku zastąpił program Erasmus+. Młodzi ludzie pracę nad książką potraktowali jako swoisty pomnik ku czci przemijającego już pokolenia ofiar akcji „Wisła”, którym właśnie dwie godziny dano na spakowanie się w podróż w nieznane.
   

2. Studzianka (41,7 km od Jabłecznej – 45 min)
   

3. •Mizar - cmentarz muzułmański położony w lesie wśród wysokich sosen. Zachowanych jest ok. 160 kamieni nagrobnych z piaskowca. Najstarsze nagrobki pochodzą z II poł. XVIII w., a większość z XIX w.
   

4. •Muzeum Wsi Tatarskiej Państwa Józefaciuków – w Muzeum znajduje się ponad 2,5 tys. wszelkiego rodzaju narzędzi i przyrządów gospodarstwa domowego używanych na wsi kilka dekad temu.
   

Kolacja, godz.17:30

1. Wykład dr hab. prof. ASP w Warszawie Zbigniewa Tomaszczuka
   

2. •,,Piktorializm”
   

3. •prezentacja wystaw autorskich „Paralaksa czasu” oraz „Uczynić widzialnym to, co niewidzialne”, która obejmuje fotografie będące obrazem swoistego rozwarstwienia czasu, z których każda jest zestawieniem trzech kolejnych naświetleń osobnych obrazów (zarejestrowanych w poszczególnych 3 warstwach materiału światłoczułego) i w dowolnym czasie.
   

4. •prezentacja serii zdjęć warszawskich kapliczek podwórkowych wraz z komentarzem – głos w dyskusji na temat Sacrum - profanum
   

5. Wykład Ojca Sofroniusza - ,,Światło - okiem monokla”
   

6. •budowa, montaż w aparatach analogowych i cyfrowych oraz praktyczne rady jak wykorzystać jego możliwości
   

7. •prezentacja zdjęć wykonanych przy użyciu monokla.
   

8. Koncert muzyki cerkiewnej
   

Niedziela, 28 września 2014

Wsch. 6:20, Zach. 18:15

Śniadanie, godz. 9:00

Wydruk zdjęć

Multimedialna prezentacja fotografii Adama Pańczuka z Jego komentarzem, autorem książki „Karczeby” uznanej przez jury 71 konkursu Pictures of the Year International za Najlepszą Książkę Fotograficzną Roku 2013. Książka opowiada o związku człowieka z ziemią, jego przywiązaniu do niej i przynależności do natury.

Sławatycze (5,5 km od Jabłecznej – 10 min) – wieś malowniczo położona nad samym brzegiem Bugu.

1. •Cerkiew Opieki Matki Bożej zachowana do dzisiaj pochodzi z przełomu XIX i XX w. Zbudowano ją na Górze Głodowej. Ma ona bardzo ciekawy, niespotykany ikonostas - lecz łukowaty układ okrągłych ikon, bogatą polichromia i bardzo ciekawy układ fresków.
   

O wyjątkowych dobrosąsiedzkich stosunkach między mieszkańcami tego obszaru, którzy reprezentowali aż cztery wyznania – katolickie, prawosławne, unickie i żydowskie może świadczyć historia z 1938 roku, kiedy to: ,,burzono cerkwie na południowym Podlasiu, o Sławatyczach nie zapomniano. Ekipa do rozbiórki przybyła i pod sławatycką perełkę. Jednak świątyni nie tknięto, a to za sprawą katolickiego księdza z kościoła Matki Bożej Różańcowej, stojącego naprzeciwko cerkwi. Świadkowie zdarzenia podają, iż w momencie przystępowania do burzenia wyszedł ów ksiądz i powiedział: "Jeśli chcecie rozebrać cerkiew, zacznijcie od kościoła...".

Dołchobrody – ,,wioska artystów” – (17, 9 km od Jabłecznej – 25 min.)

Obiad, godz.13:00

Wystawa prac i pożegnanie

1. •Biała Podlaska (55,3 km) – Muzeum Ikon – mieszczące największy zbiór ikon w Polsce.
   

Informacje organizacyjne

Cena 3-dniowego pleneru (26-28.9.2014 r.) obejmuje i gwarantuje:

1. •5 wykładów dotyczących fotografii oraz ikonopisarstwa, rozszerzonych o tematy z dziedzin filozofii sztuki i religioznawstwa
   

2. •omawianie fotografii i konsultacje indywidualne, do których zostali zatrudnieni zaproszeni goście: dr hab. prof. ASP w Warszawie Zbigniew Tomaszczuk, o. Sofroniusz oraz Tadeusz Żaczek. UWAGA: konsultacje będą odbywać się po wykładach lub w czasie plenerowych wyjazdów - po uprzednim umówieniu się
   

3. •spotkanie z przesiedleńcami w ramach ,,Akcji Wisła” i współautorami książki ,,Dwie godziny”
   

4. •koncert muzyki cerkiewnej
   

5. •multimedialna prezentacja fotografii Adama Pańczuka
   

6. •wizyta w Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej, gdzie będzie można zobaczyć m.in. największy w Polsce zbiór ikon
   

7. •kolorowy wydruk jednej fotografii plenerowej na papierze Epson Archival Matte format A4
   

8. •2 x noclegi w pokojach dwuosobowych znajdujących się w pomieszczeniach klasztornych
   

9. •wyżywienie – dania jarskie, warzywa z przyklasztornego ogrodu, produkty nabiałowe wyprodukowane przez mnichów, każdy z posiłków zawiera danie na ciepło
   

- kolacja ( piątek )

- śniadanie, obiad, kolacja (sobota)

- śniadanie, obiad (niedziela)

1. •kawa lub herbata w czasie trwania wykładów
   

2. •wrzątek o świcie
   

3. •koszty organizacyjne
   

Koszt udziału w plenerze wynosi 720 zł.

Wpłata zaliczki w wysokości 220 zł (bezzwrotnej w razie rezygnacji) do dnia 5 września 2014 r. stanowi rezerwację miejsca i gwarantuje uczestnictwo w II Jesiennym Plenerze Fotograficznym Akademii Anima Mundi.

Ilość miejsc jest ograniczona.

Trasy zamieszczone w planie są jedynie naszą propozycją, natomiast decyzję o ich wyborze pozostawiamy Państwu.

Zastrzegamy sobie prawo do ewentualnych zmian w planie pleneru.

Zainteresowanych prosimy o kontakt mailowy na adres biuro@animamundi.com.pl lub telefonicznie pod numerem 512 019 335

Akademia Anima

Alina Ostrowska - Akademia Anima Mundi

Malowane światłem
II Jesienny Plener Fotograficzny
Jabłeczna, 26-28 września 2014