Skryptorium

 

Cyjanotypia technika wykorzystująca
światłoczułość soli żelaza


Za twórcę cyjanotypii uważa się Johna Fredericka Willama Herschela (1792-1871), który w 1842 roku opisał tą technikę w książce pt. „O działaniu promieni spektrum słonecznego na kolory warzyw oraz kilku nowych procesach fotograficznych”. Herschel znany jest przede wszystkim z odkrycia w 1819 roku zdolności tiosiarczanu sodu do rozpuszczania chlorków srebra. Odkrycie to (1839 rok), w połączeniu z kalotypią Wiliama Henry Foxa Talbota (1800-1877), możliwość zatrzymania obrazu. W tym samym roku Herschel sformułował również terminy używane do dzisiaj czyli: fotografia, negatyw i pozytyw. W swoich eksperymentach poszukiwał taniej metody powielania - niestety nie zdjęć, ale nut. Metodę, wynalezioną przez Herschela - Richard T. Rosenthal nazwał cyjanotypią.

Anna Atkins (1799-1871), botanik, jedna z pierwszych kobiet fotografów, w 1841 roku poznała Talbota (twórcę kalotypii) przyjaciela jej ojca. Pod wpływem Talbota zainteresowała się fotografią. Do swej pracy wybrała cyjanotypię jako niedrogą, łatwą i tanią do sporządzenia. Wydała w 1843 roku pierwszy tom książki pt. „British algae: cyanotype impressions”. Była to książka cała wykonana w cyjanotypi (łącznie z tekstem i ilustracjami).  Wyprzedziła tym książkę Talbota pt. „The Pencil of Nature” (1844). Swoje prace wykonywała układając liście i kwiaty bezpośrednio na papierze. Wydała łącznie 12 części, ilustrując je 424 zdjęciami w technice cyjanotypii. Ponownie odkryta w 1966 roku, kiedy to na aukcji pojawiła się jej książka.

Francuz Henri Jean-Louis le Secq (1818 -1882), posługiwał się tą metodą na początku lat 50-tych XIX wieku. W 1852 roku otrzymał od Commission des Monuments Historiqes zlecenie wykonania dokumentacji katedr w Rheims i Chartres. Częściowo prace wykonał w cyjanotypii. Metodą  tą posługiwali się również Hyppolite Bayard (1801-1887), dr Peter Henry Emerson (1856-1936) i oczywiście sam Talbot. Od 1880 roku papier do cyjanotypii produkowany był w dużej ilości. Używali go najczęściej - jeszcze w latach 90-tych XX wieku - architekci i inżynierowie do robienia kopii rysunków technicznych.

Tania metoda wykonywania odbitek przez stykowe naświetlenie na papierze nasączonym roztworem soli żelazowej i żelazicyjanku potasowego. Pod wpływem światła zachodzi reakcja soli żelazowej, która ciemnieje dając błękit pruski. Miejsca przykryte pozostają białe. Odbitki nazywa się Blueprint (Niebieska odbitka). Powstałe obrazy są zazwyczaj kontrastowe i raczej nie nadają się do fotografii półtonowej. Gotowe odbitki są podobno niezbyt trwałe, choć do dzisiaj przetrwały zdjęcia z 1843 roku.

Istnieje wieleróżnych odmian otrzymywania niebieskich obrazów. Praktycznie każdy stosunek cytrynianu amonowo-żelazowego do żelazicyjanku potasu został wypróbowany. Wcześniej wykorzystywany był brązowy cytrynian amonowo-żelazowy, ale obecnie częściej wykorzystywany jest zielony. Jest ona bardziej wrażliwy na światło i tworzy większą rozpiętość tonalną. Roztwory oddzielnie mogą być przechowywane bardzo długo. Pojawiającą się pleśń  wystarczy przefiltrować przed użyciem. Warstwę możemy nanosić pędzlem, wałkiem lub prętem szklanym. Podwójna warstwa pozwoli uzyskać większą głębię koloru. Papiery w tej technice muszą być bezkwasowe, inaczej obraz bedzie zanikać.


Originalna formuła cyanotypii Hershel'a

Roztwór A

  1. cytrynian żelazowo amonowy   20 g

  2. woda 100 ml

Roztwór B

  1. żelazicyjanek potasu   16 g

  2. woda 100 ml

  3. Równe ilości A i B są mieszane bezpośrednio przed użyciem.


Formuła Dicka Sullivan'a

Roztwór A

  1. cytrynian żelazowo amonowy  27,2 g

  2. kwas szczawiowy   0,5 g

  3. woda do   100 ml

Roztwór B

  1. żelazicyjanek potasu  9,2 g

  2. kwas szczawiowy 0,5 g

  3. dwuchromian amonu   0,2 g

  4. woda do   100 ml


Formuła Lagrange

Roztwór A

  1. szczawian amonowo żelazowy  10 g

  2. kwas szczawiowy  1 g

  3. woda destylowana 100 ml

Roztwór B

  1. żelazicyjanek potasu  10 g

  2. woda   100 ml.

  3. Użyć równych części A i B.


Chambon

  1. guma arabska   20 g

  2. cytrynian amonowo-żelazowy   30 g

  3. kwas winowy   20 g

  4. woda destylowana   200 ml

  5. rozpuścić całkowicie i dodać:

  6. amoniak 40 ml


  8. dobrze wstrząsnąć i dodać:

  9. żelazicyjanek potasu  25 g

  10. woda destylowana   100 ml


Dokładnie wymieszać i odstawić na 15 minut przed użyciem.

Drukuj kolor jest lepsze przez 50 ml roztworu. eau-de-javelle na litr wody. (eau-de-javell jest również znany jako sodu, ozonu wybielacz

Labarraque rozwiązanie. By: dodaj woda 28 g węglan sodu do 120 ml wody, dobrze potrząsnąć, a następnie dodać 20 ml chlorek wapnia, oraz ponownie wstrząsnąć i odfiltruj pozostałości). Może to być prawdopodobnie w dwóch rozwiązanie wzoru poprzez oddzielenie się w ostatnich dwóch składników.


Fisch żelazo-cyjanowa formuła

Roztwór A

  1. kwas winowy  95 g

  2. woda 375 ml

  3. chlorek żelaza (gr. 1,45)  80 ml.

  4. amoniak 880, nie więcej niż  175 ml

Roztwór B

  1. żelazicyjanek potasu  70-80 g

  2. woda   270 ml


Rozpuścić kwas w wodzie, dodać roztwór żelaza, a następnie dodać amoniak ciągle wstrząsając. Dodać żelazicyjanek potasu roztwór stały wytrząsanie, schłodzić i przechowywać w dobrze zakorkowany butelkach w ciemności.


Żelazo-galusowa formuła Colasa

  1. żelatyna   10 g

  2. chlorek żelaza (syrop)   20 g

  3. siarczan żelaza   10 g

  4. kwas winowy   10 g

  5. woda 300 ml.


Powłoka powinna odbywać się z grzywną gąbka, biorąc od nadwyżki uczulający z drugiej gąbka, tylko wilgotny z uczulający.

Wywołanie odbywa się w roztworze:

  1. kwas galusowy 1 część

  2. woda 320 części


Żelazo-galusowa formuła Lietze'a

  1. guma arabska   6,7 g

  2. chlorek żelaza (stały)   5 g

  3. kwas winowy   3,3 g

  4. Monsell w soli   3,3 g

  5. woda 100 ml.


Monsell's soli jest podstawowym siarczan żelaza, znany także jako subsulphate siarczan żelaza.

Wywołanie odbywa się w roztworze:

  1. kwas galusowy 1 część

  2. woda 320 części


Ferro-galijska formuła Nakahara'a

  1. guma arabska  15 g

  2. kwas winowy  2 g

  3. chlorek sodu  9 g

  4. chlorek żelazowy  15 g

  5. siarczan żelaza  10 g

  6. woda  110 ml


Rozpuścić gumę w gorącej wodzie i dodać resztę substancji chemicznych w podanej kolejności.

Wywołanie odbywa się w roztworze:

  1. kwas galusowy 1 część

  2. woda 320 części


Brązowy toner do cyanotypii

Wybielacz:

  1. wodorotlenek sodu 5 g

  2. woda do  1 litr


Toner:

  1. tanina 20 g

  2. woda do  1 litr


Wybielamy cyjanotypię aż stanie się pomarańczowo-żółta, następnie dokładnie wypłukać. Tonować do żądanego koloru. Można również użyć łagodnego roztworu amoniaku lub węglanu sodu wybielając obraz.


Autor:
Paweł Janczaruk

Wydawca:
Lubuskie Towarzystwo Fotograficzne w Zielonej Górze


11 rozdziałów, 55 przepisów podstawowych, oraz kilkanaście dodatkowych, 104 zdjęcia kolorowe kilkadziesiąt czarno-białych. Wszystkie zdjęcia w technikach są zrobione przy pomocy kamer otworkowych w wykonaniu autora.

Specyfikacja publikacji:

Oprawa: klejona, miękka

Format: A5 (do 148 x 210 mm)

Objętość: 148 stron czarno-białych i 104 stron kolorowych

Papier: offset biały 80g/m2 – strony czarno-białe i offset biały 80g/m2 - strony kolorowe

ISBN 978 – 83 – 933809 – 1 – 6